Równouprawnienie kobiet w Polsce

Listopad 1918 to ważny czas dla polskich kobiet. 7 listopada 1918 teoretycznie wraz z powstaniem rządu Ignacego Daszyńskiego, kobiety uzyskały prawa wyborcze. Ostatecznie potwierdzono je 28 listopada 1918 dekretem Tymczasowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, który stanowił że: „Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel Państwa bez różnicy płci” który ukończył 21 lat (art. 1) oraz „Wybieralni do Sejmu są wszyscy obywatele (lki) państwa posiadający czynne prawo wyborcze” (art. 7)”. Konstytucja marcowa potwierdziła prawa wyborcze kobiet w artykułach 12 i 13.

Takie rozwiązanie nie wzbudziło żadnego sprzeciwu, bo wszystkie główne partie polityczne zgodnie opowiadały się za likwidacją praw dyskryminujących kobiety.

Przed rokiem 1918 z tak szerokich praw politycznych mogły korzystać jedynie mieszkanki Nowej Zelandii, Australii, Finlandii, Danii, Norwegii, Islandii,, Kanady (w pełni w 1919), Holandii (w pełni w 1919), Rosji, Łotwy, Estonii i Urugwaju (w pełni w 1927)

O RÓWNOUPRAWNIENIE PŁCI

Od XVII wieku zaczęły ukazywać się książki i broszury, których autorki (czasem także autorzy) domagały się dopuszczenia kobiet do życia publicznego i przyznania im takich samych praw osobistych i politycznych, jakimi dysponowali mężczyźni.

W drugiej połowie XIX wieku w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii kobiety utworzyły ruch, który dążył do przyznania im praw wyborczych, pełnych lub częściowych oraz o równouprawnienie. Za początek zorganizowanego ruchu na rzecz praw kobiet uznaje się zgromadzenie w Seneca Falls (Stany Zjednoczone), zorganizowane przez Elizabeth Cady Stanton i Lucrettie Moti w 1848 r.

Najważniejszym celem ruchu sufrażystek stało się żądanie przyznania kobietom prawa głosu – stąd też wzięła się nazwa całego ruchu (od angielskiego suffrage – głosowanie, prawo głosu).

Zanim to się stało w Polsce, we wrześniu 1917 r. organizacje kobiece z trzech zaborów zorganizowały Zjazd Kobiet Polskich. Polskie sufrażystki starały się w ten sposób wywrzeć wpływ na Radę Regencyjną i tworzące się pod jej auspicjami rząd i aparat administracyjny. W tym celu wybrały delegację z Justyną Budzyńską‐Tylicką, warszawską lekarką na czele.

Tym działaniom towarzyszyła kampania polityczna z ulotkami, odczytami i wiecami. Koncentrowały się one na dotychczasowej działalności Polek, które nie mniej niż mężczyźni, choć na nieco innych polach, przez cały okres niewoli pełniły „służbę dla narodu” i przyczyniały się do walki o niepodległość.

Nie były to czcze słowa ― wystarczyło bowiem przypomnieć Klementynę Hoffmanową, Narcyzę Żmichowską, Marię Konopnicką czy Elizę Orzeszkową ― pisarki i przedstawicielki trzech pokoleń działaczek zasłużonych dla sprawy polskiej, a jednocześnie zabiegających o równouprawnienie kobiet.

Fragment mowy przewodniczącej Narodowej Organizacji Kobiet Ireny Puzynianki, 25 listopada 1928 r.

„Która z nas kiedykolwiek zapomnieć zdoła to uczucie przedziwnej radości, wdzięczności i dumy, to poczucie odpowiedzialności za rozwój wypadków, z któremi przyjęłyśmy cud Wolności podwójnej. Wolne jako Polki! i wolne jako kobiety, którym niezależność i samodzielność nareszcie przyznano, dając równouprawnienie. W tym wielkim dziejowym momencie powstanie NOK było poniekąd koniecznością, nakazem chwili. Na wołanie o ratunek i pomoc zmagającej się z trudnościami przeogromnemi Ojczyzny odpowiedziałyśmy czynem zorganizowania się: «Jesteśmy obecne»”.

WYBORY

W pierwszych wyborach parlamentarnych w Polsce, które odbyły się 26 stycznia 1919, kobiety stanowiły większość uprawnionych do głosowania oraz głosujących. Stało się tak, bo na frontach I wojny światowej ginęli przede wszystkim mężczyźni. Ponadto w momencie wyborów ok. 0,5 mln mężczyzn wciąż brało udział w walkach o ustalenie granic niepodległego państwa.

Pierwszymi Polkami zasiadającymi w polskim parlamencie zostały:

• Gabriela Balicka-Iwanowska (Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy)
• Jadwiga Dziubińska (Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie)
• Irena Kosmowska (Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie)
• Maria Moczydłowska (Narodowe Zjednoczenie Ludowe)
• Zofia Moraczewska (Polska Partia Socjalistyczna)
• Anna Piasecka (Narodowa Partia Robotnicza, później PSL-Piast)
• Zofia Sokolnicka (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, Narodowa Demokracja)
• Franciszka Wilczkowiakowa (Narodowa Partia Robotnicza).

Kobiety zasiadały w komisjach sejmowych do spraw oświaty, zdrowia i innych spraw społecznych, a także brały udział w pracach komisji konstytucyjnej. Zajmowały się likwidowaniem pozostałych barier prawnych stojących przed kobietami, ustawodawstwem dotyczącym dzieci i pomocy społecznej.

Przez cały czas trwania II RP do parlamentu wybrano łącznie 32 posłanek i 18 senatorek. Kobieca reprezentacja w poszczególnych parlamentach stanowiła zaledwie od 2 do 4 proc. ogólnej liczby posłów i senatorów. Jednak na tle męskiej większości parlamentarna frakcja kobiet wyróżniała się pochodzeniem społecznym, wykształceniem i pozycją zawodową.

Niemal wszystkie międzywojenne parlamentarzystki pochodziły z rodzin inteligenckich lub ziemiańskich, przy czym większość z nich posiadała wykształcenie wyższe, a kilka zdobyło nawet dyplomy doktorskie.

INICJATYWY USTAWODAWCZE KOBIET

Parlamentarzystki pierwszych dwóch kadencji wnosiły projekty ustaw dotyczące spraw kobiet oraz problemów społecznych, których uchwalenie wzbudziło spore zainteresowanie w innych krajach europejskich.

Socjalistka Zofia Moraczewska przeforsowała w kwietniu 1920 r. wprowadzenie do ustawy o sprzedaży i wyrobie spirytusu i napojów alkoholowych przepisu zakazującego sprzedaży i spożywania alkoholu w wojsku oraz w czasie świąt państwowych i religijnych.

Z kolei pod wpływem nacisków związanej z endecją posłanki Gabrieli Balickiej ustawa z 1 lipca 1921 r. zmieniła odziedziczone po zaborcach przepisy prawa cywilnego – uchylono m.in. zapis nakazujący żonie posłuszeństwo mężowi oraz zniesiono ograniczenia uzależniające wykonywanie wszelkich działań prawnych przez żonę bez zgody męża.

KOBIETY W URZĘDACH

Konsekwencją oddania kobietom prawa głosu stało się dopuszczenie ich do zajmowania stanowisk publicznych. Konstytucja marcowa przewidywała, że „urzędy publiczne są w równej mierze dla wszystkich dostępne na warunkach prawem przypisanych”.

Wymagania od kandydatów na urzędy i stanowiska publiczne określić miały ustawy – najważniejszą z nich była ustawa z 17 lutego 1922 r. o państwowej służbie cywilnej. Oceniana jako postępowa i zawierająca wiele ważnych gwarancji dla urzędników i niższych funkcjonariuszy państwowych ustawa formalnie nie różnicowała urzędników ze względu na płeć.

LATA PRZYZNANIA PRAW WYBORCZYCH NA ŚWIECIE:

• 1893 – Nowa Zelandia (w pełni w 1919)
• 1902 – Australia (na poziomie federalnym; z wyjątkiem rdzennej ludności aż do 1962 roku)
• 1906 – Finlandia
• 1908 – Dania (w pełni w 1915)
• 1913 – Norwegia
• 1915 – Islandia
• 1917 – Kanada (w pełni w 1919), Holandia (w pełni w 1919), Rosja, Łotwa, Estonia, Urugwaj (w pełni w 1927)
• 1918 – Polska, Litwa, Niemcy, Austria, Wielka Brytania (w pełni w 1928), Azerbejdżan, Armenia, Kirgistan
• 1919 – Szwecja (potwierdzone w 1921), Węgry (w pełni w 1945), Belgia (w pełni w 1948), Luksemburg, Gruzja, Białoruś, Ukraina
• 1920 – Stany Zjednoczone 19. poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, wcześniej w zależności od stanu), Albania, Czechosłowacja
• 1922 – Irlandia, Birma
• 1924 – Mongolia, Kazachstan, Tadżykistan, Turkmenistan
• 1927 – Turkmenistan
• 1929 – Mołdawia, Rumunia (w pełni 1946)
• 1930 – Turcja (w pełni w 1934), Republika Południowej Afryki (tylko dla kobiet pochodzenia europejskiego i azjatyckiego, w pełni w 1994)
• 1931 – Portugalia (w pełni w 1976), Hiszpania, Sri Lanka
• 1932 – Brazylia, Malediwy, Tajlandia
• 1934 – Kuba
• 1937 – Filipiny, Bułgaria (w pełni 1944)
• 1939 – Salwador
• 1944 – Francja, Jamajka, Bermudy
• 1945 – Senegal, Togo, Włochy, Jugosławia
• 1946 – Dżibuti, Gwatemala, Włochy, Rumunia, Japonia (potwierdzone w 1947), Korea Północna, Liberia, Wietnam, Wenezuela
• 1947 – Indie, Pakistan, Chiny, Tajwan, Singapur, Malta, Meksyk, Argentyna
• 1948 – Izrael, Korea Południowa, Surinam, Niger, Seszele
• 1949 – Syria, Chile, Kostaryka
• 1950 – Barbados, Haiti
• 1951 – Nepal
• 1952 – Boliwia, Liban (wyłącznie dla kobiet legitymujących się wykształceniem podstawowym do 1957 roku)
• 1953 – Bhutan, Gujana
• 1954 – Kolumbia
• 1955 – Peru, Nikaragua, Honduras, Kambodża, Ghana, Etiopia
• 1956 – Egipt, Gabon, Mali, Mauritius
• 1956 – Malezja
• 1957 – Tunezja
• 1958 – Czad, Nigeria, Laos
• 1959 – Brunei, Tanzania, Madagaskar, San Marino
• 1960 – Cypr, Bahamy, Gambia
• 1961 – Paragwaj, Rwanda, Burundi, Sierra Leone, Mauretania, Malawi
• 1962 – Monako, Algieria, Uganda, Zambia
• 1963 – Maroko, Iran, Afganistan (do 1996, ponownie od 2001), Kongo, Kenia, Fidżi
• 1964 – Sudan
• 1965 – Botswana
• 1970 – Andora
• 1971 – Szwajcaria (kanton Appenzell Innerrhoden – dopiero w 1990 roku), Bangladesz
• 1974 – Jordania
• 1975 – Mozambik, Vanuatu
• 1979 – Palau
• 1980 – Irak
• 1984 – Liechtenstein
• 1985 – Kuwejt (do 1999, ponownie od 2005)
• 1989 – Namibia
• 1997 – Katar
• 2002 – Bahrajn
• 2003 – Oman
• 2006 – Zjednoczone Emiraty Arabskie (z ograniczeniami, rozszerzone w wyborach 2011)
• 2015 – Arabia Saudyjska

Polonijna Agencja Informacyjna