Wyjątkowe albumy zabierają nas w sentymentalną podróż

CIESZYN / Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie wydało kolejny album fotograficzny nazwany „Czy mnie jeszcze pamiętasz. Ludzie i wydarzenia”. To już druga publikacja z cyklu ukazującego bogate zbiory fotograficzne cieszyńskiej placówki. Pierwsza ukazała się na wiosnę pod nazwą „Czy mnie jeszcze pamiętasz“ z podtytułem „Cieszyn w latach 60. i 70. XX wieku”.

Skąd taki pomysł? Zapytałam „świeżo upieczonego emeryta“, ówczesnego dyrektora Muzeum Mariana Dembinioka, redaktora naczelnego wydawnictw MŚC, który dokonał skanowania, wyboru i obróbki negatywów.

– Muszę zaznaczyć, że cieszyńska placówka muzealna, będąca najstarszym w tej części Europy muzeum o charakterze publicznym,  ma bardzo bogaty dział fotografii, od dagerotypów po współczesne zdjęcia. Ostatnio trafiło do naszego muzeum około sześciu tysięcy klisz fotograficznych z okresu powojennego autorstwa nieżyjącego już Tadeusza Kopoczka, redaktora Głosu Ziemi Cieszyńskiej. To potężny zbiór, na którym opiera się pierwszy album – opowiada Marian Dembiniok.

Wspólny pomysł muzeum i wydawnictwa

Marian Dembiniok podkreśla, że Muzeum od lat współpracuje z cieszyńskim wydawnictwem Modena, z którym wspólnie wpadli na pomysł wydania serii publikacji pokazujących Cieszyn w fotografii.

– Zaczęliśmy od epoki PRL-u. Mimo że zdjęć z tego czasu wbrew pozorom zachowało się w Muzeum niewiele, to sytuacja zmieniła się, kiedy, dzięki uprzejmości spadkobierców Tadeusza Kopoczka, ogromny zbiór prawie 6 tysięcy klisz fotograficznych jego autorstwa stał się własnością Muzeum. Stwierdziliśmy, że mogą one być ciekawe szczególnie dla pokolenia dzisiejszych sześćdziesięcio- siedemdziesięcio- czy osiemdziesięciolatków i postanowiliśmy sprawić im przyjemność, wydając ten  album – wspomina pan Marian. Pomysł później przerodził się w serię wydawniczą, która jest oparta na zbiorach fotograficznych Działu Fotografii MŚC.

Cieszyn w okresie PRL-u

Na razie ukazały się dwa tomy cyklu. Pierwszy dotyczy lat 60. i 70. ubiegłego wieku i na przykładzie blisko pięciuset zdjęć, które znalazły się w albumie, pokazuje, do jakich zmian dochodziło wtenczas w Cieszynie. Wyboru zdjęć dokonał Marian Dembiniok.

– Praca była żmudna, bo należało dokonać skanowania całego zbioru, przypomnę, że to kilka tysięcy klisz,  a później dokonać wyboru, biorąc pod uwagę zawartość zdjęć, ale również ich  stan techniczny. W epoce analogowej część klisz nie nadawała się do reprodukcji. Dzisiejsze możliwości techniczne pozwoliły na uratowanie wielu z nich. Zdjęcia dotyczą Cieszyna, nie ma Czeskiego Cieszyna, bo granica była wtedy szczelna… Cieszyn pokazujemy przede wszystkim w aspekcie architektury, tego, co budowano, ale też tego, co znikało. Dziś już nikt nie pamięta, jak wyglądał dom cieszyńskiego kata przy ul. Bóżniczej, bezsensownie zburzony przez ówczesne władze, Dzisiaj byłby wielką turystyczną atrakcją, bo tam rzeczywiście mieszkał kat cieszyński, który obsługiwał nie tylko Cieszyn, ale też inne miejscowości – opowiada M. Dembiniok.

Nie istnieje też wiele innych ciekawych perełek. Wymieńmy chociażby dworzec autobusowy czy Oranżerię na Górze Zamkowej. Na ulicach widać było zaprzęgi konne, a pod gmachem teatru w dni targowe był postój furmanek. Kto dziś pamięta cotygodniowe targi (w środy i soboty) na Starym Targu. Pozostała tylko nazwa.

Jest też zdjęcie transportu ciężarowego na moście granicznym z roku 1971 albo kontroli granicznej. Z drugiej strony zdjęcia dokumentują nową rzeczywistość — powstawanie nowych osiedli mieszkaniowych, w tym najstarszego ZOR-u,  rozbudowy i budowy fabryk,  ulic itp. Pokazują zmiany, jakie wtenczas zachodziły i dzięki którym można odbyć podróż sentymentalną po Cieszynie.

Ludzie i wydarzenia 

Ponieważ pierwszy album fotografii rozszedł się dosłownie jak ciepłe bułeczki, Muzeum  we współpracy z Drukarnią Modena postanowiło wydać drugą publikację z cyklu „Czy mnie jeszcze pamiętasz?”. Tym razem motywem przewodnim są „Ludzie i wydarzenia”, zaś autorami opublikowanych fotografii są;  wspomniany już Tadeusz Kopoczek oraz jego redakcyjna, młodsza koleżanka  Henryka Tomaszczyk.

W odróżnieniu od pierwszego albumu, fotografie, które powstawały od końca lat 50. do roku 1989, obejmują swoim zasięgiem cały cieszyński powiat. Są one wyborem bogatych archiwów fotograficznych wspomnianego zbioru Tadeusza Kopoczka, ale też Henryki Tomaszczyk,  która  przekazała do muzeum około pięciu tysięcy klisz fotograficznych. Dzięki pozyskaniu tak bogatych zbiorów fotograficznych można było zrealizować kolejny tom wspomnianej serii fotograficznej.

– Drugi tom jest nieco obszerniejszy, obejmuje około sześciuset fotografii, na których można  zobaczyć  więcej znanych postaci, ale też wydarzeń, które wtedy, w okresie PRL-u, miały miejsce. Są udokumentowane pochody pierwszomajowe czy dożynki, jest wizyta Edwarda Gierka i Jerzego Ziętka, mecze koszykówki KS „Piast” Cieszyn, fotografie z Wyścigów Motocyklowych i Samochodowych o Błękitną Wstęgę Olzy, jest Sobiesław Zasada i jego Steyr-Puch, ale też 700-lecie  Skoczowa i jego władze na dachu ratusza. Mamy również Kornela Filipowicza i Wisławę Szymborską na cieszyńskich Targach Staroci. To są kapitalne zdjęcia. Możemy zobaczyć Gustawa Morcinka na spotkaniu w Domu Narodowym, budowę kolejki linowej na Czantorię, ekipy sklepów, które już dzisiaj nie istnieją. Zdjęcia pokazują wielką manifestację przeciwko budowie koksowni w Stonawie, ale też zdjęcia, jak Polacy z kwiatami witają powracających z inwazji w Czechach żołnierzy radzieckich…  Te wszystkie wydarzenia zostały sfotografowane i dają pełniejszy obraz tamtych dni — mówi Marian Dembiniok. 

Osobną wartość stanowią podpisy zdjęć sporządzone przez Irenę French  i Mariana Dembinioka, które w sposób zwięzły opisują sytuacje przedstawione na fotografiach. Przygotowanie do druku każdego z albumów  zajęło prawie rok, ale muzeum ze swoim partnerem już myśli o kolejnym tomie. Jak zdradził Marian Dembiniok, tym razem być może album dotyczyłby okresu międzywojennego.

Emilia Świder