Jak sie mo Kali?

Ludkowie, do naszej potocznej rzeczy sie fórt dostowajóm nowe słowa, kiere nejczynści przebiyrómy z inszych jynzyków. Na tym ni ma nic złego, robióm to wszyndzi na świecie. Dziynki tymu się rzeczy rozwijajóm a wzbogacajóm. Inszo wiec je ta, że nikiere społeczności se nasadziły sztryng filtry, kiere decydujóm, z kierego obszaru jynykowego sie nowe słowa przijmować mogóm, a z kierego ni. Ale to je tymat, przi kierym sie możne jeszcze zastawiymy inszym razym.

Dzisio bych rod moji surrealistyczne pasmo zaczył od przebranego słowa „king”. Po angielsku to je „król”, ale przenikło do naszej mowy potocznej a używómy go, jak chcymy kogosi pochwolić, jaki je w czymsi dobry abo wyjóntkowy, abo ganc na opak, mówiymy to sarkastycznie o kimsik, co se myśli o siebie Bóg wiy co.

Prziznóm sie, żech tym znaczynióm dość dłógo nie rozumioł, bo dlo mnie od dziecka King był słóń z powieści Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy”.

Je to tak, a prawiym to bez żodnego dwuznacznego uśmiyszku, że wiecy, kiere robiymy piyrszy roz, pamiyntómy cały żywot. Na przikłod piyrsze samodzielnie przeczytane ksiónżki. U mnie to były (jesi nie rachujym Koziołków Matołków) „Taaakiwe dziwy” Jana Karpińskigo, kieróm żech dostoł za piyrsze świadectwo, a „Rogaś z doliny Roztoki” Marie Kownacki, kierego żech dostoł pod choinke uż jako „drugok”. Obie ksiónżki, choć znacznie oszarpane, móm jeszcze fórt w biblioteczce. „W pustyni i w puszczy” prziszła hned po tych dwóch mianowanych, a Saba a King zostali uż na dycki w mojim ksiónżkowym abtajlungu pozytywnych bohaterów.

Skónd ty wspóminki? Prziwołały ich informacyje o dyskusyji, kiero sie tu a tam przewijo przez media, czy „W pustyni a w puszczy” mo dali zostać w Polsce na liście obowiónzkowych lektur dlo uczniów szkół podstawowych.

Czymu by tam ta ksiónżka ni miała być? Tóż, jak twierdzóm jeji krytycy, zwóli strasznie spłaszczónej optyki, kiero była dlo Sienkiewicza, niech to nasz noblista żodnymu ni mo za złe, obecno aji w inszych jego powieściach. Powstani Mahdigo, kiere się przewijo w tle całej fabuły, to nie był ani kapke zryw zniewolónego ludu przeciwko kolónizatoróm, ale rebelija złych fanatyków islamskich przeciwko niesóncym pokój i porzóndek chrześcijanóm. Spotkani Stasia a Nel z Kalim a Meóm – to nie było zderzyni dwóch kultur i systymów wartości, ale tryumf jedynej prowdy, kiero zapoliła światło w ciymnych głowach a wybiyliła czorne dusze.

Gdosi powiy, nó a co, dyć to je wszystko prowda! Drugi zaś, a widzicie, to zwóli tego trzeba tóm ksiónżke publicznie potympić! Trzeci – ksiónżke trzeba niechać jako dokumynt myślynio typowego w czasach, kiedy była napisano (ale poradzi prawie tyn aspekt docynić jedynostroczny czytelnik?). A sóm my zaś na samym poczóntku naszej anabazy.

Niechejmy to, aji tak by to nic nie dało: przeświadczónych nie przeświadczymy. Każdy mo swojóm prowde, a to, że prowda ni ma jyny jedna, wiedzóm uż aji dziecka. Jo „W pustyni i w puszczy” zicher nie ciepnym do pieca. Dlo mnie – za piyrsze – to będzie na cały zbytek żywota palec dźwigniony we warowaniu, jak słowo może lechko manipulować naszóm świadómościóm, głównie, jak korzynie tej manipulacyje siyngajóm dzieciństwa. A za drugi – zwóli nieśmiertelnej uniwersalnej „prowdy” wypowiedzianej czornymi ustami Kaligo, prowdy, kiero w intyncyji autora powieści miała ilustrować moralnóm niższość czornej rasy (parafrazujym): Jak Kali ukradnie krowy, je dobre, jak ukradnóm Kalimu – złe.

W czasie, kiedy w Sudanie w XIX wieku szalała rewolta mahdystów, kiedy bestialsko zamordowali chrześcijańskigo generała Gordóna a jego głowe – jak przistało na barbarzyńców – odrzezali, napichli na szpikulec a wystawili na pokaz, siepocze króla Ludwika II, władcy silno katolicki Belgije, za kore za niedodani kóntyngyntu kauczuku odcinali dzieckóm kóngijskich czornych robotników rynce. Dzieło „cywilizacyje” a „chrystianizacyje” Wolnego Państwa Kongo weszło do świadómości jako jedna z nejgorszych genocyd w historyji „człowieka”.

Dali uż jyny w hasłach, a zacznimy hned za swojim progym: 2 Października 1938 – akt sprawiedliwości dziejowej, wojsko polski wkroczo na teryn Zaolzio, aby, jak powiedzioł minister Beck, chrónić polskóm ludność, kiero od wieków żyje na tych ziymiach. 17 września 1939 armija sowiecko zajmuje tereny na wschód od Bugu, aby, jak powiedzioł Stalin, ochrónić tamtejszóm ludność białoruskóm i ukrajińskóm przed nimieckim zagrożynim…

Jeszcze? Afganistan 1979, Afganistan 2001… Irak 2003, Syria 2015. Tybet a Kraj Basków… trzeba dali cióngnyć?

Tragikómiczno je przi tym manipulacyja faktami, kiero mo za zadani zwykłego śmiertelnika przeświadczyć, że to jednak „nasi” majóm wiynksze prawo robić złe wiecy.

Dwa rozdzielne metry, dwa ostrza rozewrzitych nożyc – jak uloty z brónzu pómnik Wielkigo Kaligo. Moji ludkowie, kierzi uż też cosi pamiyntocie: trzeba wniyść korekte do dziejów ludzki myśli. To nie Arystoteles, nie świynty Augustyn, nie Marks ani Schopenhauer, ale uniwersalno prowda Kaligo bedzie tu trwać przez wieki wieków.

Andrzej Strokosz

Artykuły w kategorii Blogi prezentują poglądy autorów i nie mogą być interpretowane w żaden inny sposób.